Đọc văn bản sau:

LÀM MÁ ĐÂU CÓ DỄ (Nguyễn Ngọc Tư)

(Lược phần đầu: Diệu là một diễn viên của đoàn kịch. Năm 17 tuổi, chị bỏ nhà đi theo nghiệp diễn, bất chấp sự phản đối của má. Năm 20 tuổi, chị sinh bé San một mình. Dù buồn nhưng má rất thương mẹ con chị.)

  San vừa tròn bảy tháng, để nó lại cho má, chị đi. Hôm đó nó đã bú thật no rồi, chị ép cho no nữa... Đặt con xuống giường, chị còn thấy cái miệng nhỏ xíu của nó mút mút. Rồi từ đó chị không dám nhìn thêm lần nào nữa, sợ mãi mãi mình không thể nhấc chân đi. Mà, chị thì không thể từ bỏ ước mơ của mình, trở thành cô đào hát nổi tiếng. Làm sao từ chối vai diễn đã từng chờ đợi, nàng Trưng Trắc oai hùng trong "Tiếng trống Mê Linh"... Mấy hôm đầu, chị Diệu nhớ con quay quắt, chị muốn bỏ hết, về nhà vùi mặt mình vào làn da thơm tho của nó, nhưng nghĩ đến vai diễn của mình, chị ghì lòng lại.

(Lược một đoạn: Diệu thành công trên sân khấu, bao năm chỉ ghé thăm nhà thoáng chốc. San lớn lên, vẫn không bao giờ gọi chị là má, mà gọi "chế" xưng "em" như các dì trong xóm.)

Tưởng lớn lên nó sẽ đổi nhưng có những Tết, giao thừa, chị gọi nó lại, biểu kêu má đi. Con San nhìn chị trân trân, tay vò vò vạt áo, nín thinh. Chị ngạc nhiên quá, rút tiền ra, biểu kêu má đi rồi cho tiền. Nó vẫn lặng lẽ đứng nhìn, hồi lâu, nó bảo, "Em không biết xài tiền" rồi bỏ ra ngoài trước coi người ta đốt pháo.

Năm đó, nó tám tuổi. Giao thừa đang rộn rã ngoài kia, chị Diệu vô phòng ôm lưng má khóc. Má biểu chị "Thôi nín đi, từ từ má dạy. Mà, cũng tại mầy...".

[...] Chừng mười, mười hai tuổi, nó nói với má chị, "Má ơi, con không đổi chế Diệu để lấy tiền. Chế Diệu có cho, má đừng lấy". Má chị chỉ biết ôm nó vào lòng, thở dài rồi rầy, "Ngoại già rồi, con kêu ngoại bằng má hoài, người ta cười bà già khú đế mà còn có con muộn". San thôi kêu ngoại bằng má nhưng tiếng má nó cất mãi trong lòng.

[..] Hôm rồi, đoàn về hát vỡ "Cơn mê" ở chợ Ông Trang, chị đóng vai bà già bán ve chai. Vai nhỏ, chỉ cần quấn khăn lên đầu tất tả quẩy cái gánh đi ra, gặp cảnh một tên đầu gấu ức hiếp cô gái nhà quê, bất bình bà già ra tay nghĩa hiệp. Đơn giản thôi. Vậy mà lúc ra diễn, nghe cô đào trẻ Thu Mỹ trong vai cô gái nhà quê núp sau lưng chị thét lên, "Cứu con với, má ơi!". Bà già ve chai bỗng đứng khựng lại, buông vai, sững sờ, khóc. Mỹ cũng gục đầu, nức nở. Khán giả không hiểu gì hết. Đầu Gấu thấy vậy cương mấy câu. Màn kéo lại, ông phó đoàn kiêm đạo diễn quát văng nước miếng, "Tôi không sao tin nổi. Một người lúc nào cũng muốn thành một diễn viên nổi tiếng, một người mấy chục năm trong nghề rồi mà ai cũng diễn như một đứa con nít ba tuổi". Hai chị em buồn quá, hỏi Mỹ sao cương câu đó kỳ vậy, cô khóc, "Hồi còn ở nhà, một lần ba em say rượu, ổng nghe lời má sau, đánh em dữ lắm, không ai bênh, em chi biết kêu má, riết rồi quen". Trời ơi, bọn nghệ sĩ mình, gạt bỏ đời đau, sống trọn lòng trên sân khẩu, được mấy người?

Tan hát rồi, chị Diệu và Thu Mỹ ngồi mãi ngoài bến tàu bên bờ sóng Ông Trang. Gió lạnh thổi hiu hiu. Mỹ thắc mắc, "Cứ mỗi lần bị đòn đau, mỗi lần gặp chuyện gì buồn, em đều nghĩ tới má trước tiên, sao ngộ vậy chị?".

Chị ngẩn người ra, con San của chị cũng có khi gặp chuyện gì buồn, thế nào nó cũng nhớ đến chị mà chị thì xa cách nó ngàn phương. Vậy đâu có được. Đáng lẽ mình phải ở nhà, nghe nó thủ thỉ chuyện một cậu con trai nào đó hôm qua còn trêu chọc nó, biểu để lòng thương nó, hôm nay đã sắm trầu cau đi hỏi vợ khác rồi (con gái mười tám tuổi hay nghĩ đó là chuyện buồn).

 (Lược một đoạn: Sáng hôm sau, chị xin phép trưởng đoàn về thăm nhà, ông và mọi người đều tưởng chị sẽ quay lại. Chỉ có Thu Mỹ biết lần này chị sẽ bỏ đoàn để về ở hẳn nhà, vì chị muốn về làm con của má, làm má của con, dù khó hơn làm nữ vương, nữ tướng trên sân khấu nhiều.)

Nhất là với con San của chị, mười tám năm rồi mà nó vẫn dạ sắt lòng đinh. Vừa về tới, dựng cặp chèo ngoài hàng ba, nó cười, nói cái câu người dưng hay nói với người dưng.

- Ủa, chế mới về hả? Hồi sáng này em nấu nước, nghe lửa cười, biết thể nào cũng có khách, hổng dè là chế.

Chị nghe niềm vui như ngọn đèn vừa bị thổi chao ngọn, San ơi, má là khách sao, má mà là khách à, con?

Chị chụp đứng dậy, bảo để chị đi nấu cơm chiều. Chị trầy trật nhen lửa, làm cho cả gian bếp ngoi ngóp khói. Bốn mươi tuổi đầu, chị phải tập làm đứa con hiểu thảo, làm một bà má giỏi giang bằng nồi canh chua bông súng, mẻ cá rô tôm tích kho quẹt này đây.

 (Nguyễn Ngọc Tư, trích Giao thừa - tập truyện ngắn, NXB Trẻ, 2022, tr. 113-122)

* Chú thích Nguyễn Ngọc Tư sinh năm 1976, quê ở Cà Mau, là nữ nhà văn trẻ của Hội nhà văn Việt Nam. Chị thường viết về những điều bình dị, gần gũi xung quanh cuộc sống của mình. Giọng văn đậm chất Nam Bộ, lối viết mềm mại mà thâm trầm, sâu sắc về những cuộc đời éo le, những số phận chìm nổi. Chất miền quê sông nước ngấm vào các tác phẩm, thấm đẫm tình làng, tình đất, tình người.

Câu 1: Dấu hiệu để xác định ngôi kể của văn bản trên.

Câu 2: Theo văn bản, chị Diệu để lại San cho má nuôi khi nó bao nhiêu tuổi.

Câu 3: Phân tích đặc điểm ngôn ngữ thân mật trong văn bản trên.

Câu 4: Nêu vai trò của chi tiết “Chị ngẩn người ra, con San của chị cũng có khi gặp chuyện gì buồn, thế nào nó cũng nhớ đến chị mà chị thì xa cách nó ngàn phương. Vậy đâu có được.” trong việc thể hiện nội dung của văn bản.

Câu 5: Từ nội dung văn bản, anh/ chị có suy nghĩ gì về giá trị của tình cảm gia đình.

GỢI Ý ĐÁP ÁN

Câu 1: Dấu hiệu để xác định ngôi kể của văn bản trên.

- Người kể chuyện không xưng tôi, đứng ngoài kể lại câu chuyện là căn cứ để xác định ngôi kể thứ ba

Câu 2: Theo văn bản, chị Diệu để lại San cho má nuôi khi nó bao nhiêu tuổi.

- Khi San vừa tròn 7 tháng tuổi

Câu 3: Phân tích đặc điểm ngôn ngữ thân mật trong văn bản trên.

- Văn bản sử dụng nhiều từ ngữ mang tính thân mật, đời thường, đậm chất Nam Bộ, ví dụ: má, chế, em, biểu, hổng dè, nín thinh, quẩy cái gánh, ngoi ngóp khói...
- Các đại từ nhân xưng gần gũi như má – con, chế – em,... góp phần thể hiện sự thân quen trong quan hệ gia đình và làng xóm.

Câu 4: Nêu vai trò của chi tiết “Chị ngẩn người ra, con San của chị cũng có khi gặp chuyện gì buồn, thế nào nó cũng nhớ đến chị mà chị thì xa cách nó ngàn phương. Vậy đâu có được.” trong việc thể hiện nội dung của văn bản.

- Đây là chi tiết đánh dấu sự thức tỉnh sâu sắc của chị Diệu – khi chị hiểu ra rằng mình đã vắng mặt trong đời con những lúc con cần nhất.
- Câu văn cho thấy sự trăn trở, day dứt, cũng là bước ngoặt nội tâm khiến chị quyết định rời bỏ sân khấu, trở về làm tròn vai trò người mẹ.
→ Góp phần thể hiện chủ đề chính của văn bản: Làm mẹ là trách nhiệm không chỉ sinh ra mà còn phải hiện diện, lắng nghe, đồng hành và yêu thương.

Câu 5: Từ nội dung văn bản, anh/ chị có suy nghĩ gì về giá trị của tình cảm gia đình.

- Tình cảm gia đình mang một giá trị thiêng liêng, bền vững. Dù có thành công, trở thành người nổi tiếng, nhưng nếu không có thời gian cho gia đình cũng để lại trong ta một sự day dứt, tiếc nuối.